Moderne tilgjengelegheit i mellomalderkyrkje

I samband med restaureringa av Stavanger domkyrkje til byjubileet i 2025, vart universell utforming integrert som ein del av prosjektet. Når ein først gjorde store inngrep, som opning av golv, opna det seg òg moglegheiter for å gjera meir omfattande og heilskaplege tiltak for betre tilgjengelegheit. Tiltaka er basert på medverknad frå Råd for personar med funksjonsnedsetting og er godt tilpassa den freda kyrkja. Estetisk integrering saman med god funksjonalitet har vore sentralt i arbeidet.

Stavanger domkyrkje ligg sentralt i byen og har vore bispesete sidan tidleg på 1100-talet. Arkeologiske undersøkingar har avdekt spor etter eldre bygningar og gravfelt, med dateringar heilt tilbake til 800-talet. Det tyder på at området har vore eit maktsenter alt før kristninga. Den fyrste biskopen var truleg engelskmannen Reinald, nemnt i 1135. Kyrkja vart opphavleg dedisert til Den heilage treeining, men frå 1204 er også St. Svithun nemnt som vernehelgen. Den romanske kyrkjebygningen hadde eit treskipa skip og eit smalare kor, og vart bygd i brotstein med grønskifer.

Koret og tårna mot aust er bygd mellom 1220-1270. Etter ein brann i 1272 vart vesttårnet erstatta med ein forhall. Kyrkja har hatt fleire byggefasar og endringar, og det finst spor etter eldre gravlegging både inne i og utanfor kyrkja. Terrenget aust for kyrkja vart fylt opp for å tilpasse det nye koret. I perioden 1867–74 vart kyrkja omfattande restaurert, og stein frå Hundvåg kyrkje og Utstein kloster vart nytta. Kyrkja har hatt tilknyting til bispegarden, skulebygningar og andre anlegg.

I samband med den store restaureringa av domkyrkja, som skulle stå ferdig til både Stavanger by og domkyrkja sitt jubileum i 2025, vart det gjort store tiltak i kyrkja – mellom anna opning av golv. Riksantikvaren var ein pådrivar for at ein i dette arbeidet òg skulle prosjektere inn gode og framtidsretta løysingar for universell utforming, når ein likevel gjorde såpass store grep. Stavanger domkyrkje var brukt som eksempel i prosjektet «Kirker for alle», som skal bidra til auka kompetanse og bevisstheit om universell utforming av kyrkjer som er freda eller verna.

Frå før hadde kyrkja naturleg trinnfri inngang frå nord, men elles ikkje større tilpassingar innvendig. Hovudinngangen var ikkje universelt utforma. Når det kjem til lyd, var det i Stavanger domkyrkje, som i veldig mange andre kyrkjer, teleslynge. Utfordringa med denne teknologien er at han ikkje alltid fungerer lydmessig godt, og at han krev ein omfattande installasjon som kan bety inngrep i bygningen.

Frå hovudinngangen er det trapper inn i skipet. Med tanke på likeverdig tilgjengelegheit, er det eit viktig poeng at alle, om mogleg, kan nytte den same inngangen. I Stavanger domkyrkje var det ikkje plass nok til å få til ramper med akseptabel helling. Alternativet ville ha vore særskilt bratte ramper. Gjennom tidleg dialog med Råd for personar med funksjonsnedsetting, kom det fram at dei brattare rampene ikkje var ønskjelege. Særleg utfordrande er det nedover for folk med til dømes rullator eller manuell rullestol. Difor valde ein her å installere ei løfteplattform, integrert i trappa.

Kyrkja har frå før en terskelfri tilkomst via nordinngangen. Saman med den nye løysinga ved hovudinngangen har kyrkja nå to universelt utforma inngangar som kan nyttast om kvarandre etter ynskje og behov. Nordinngangen har også ein stor fordel til bruk som terskelfri rømmingsveg.

Inne i kyrkjerommet er det tre nivåskilnader frå skipet og opp til koret. I skipet er det god plass før den fyrste avsatsen mot koret. Her kunne ein difor enkelt plassere ei rampe. Innover i koret er det mindre plass og rampene ville hatt for krapp helling. Løysinga vart difor to løfteplattformer integrert i trappene i koret.

Element som beteningsstolpar, rekkverk og sidevangar på rampa opp mot koret har enklast mogleg form og er utført i matt, svartlakkert stål. Slik får ein god visuell kontrast, og dei står fram som element som opplagd er nye tilføyingar, utan at dei gjer for mykje ut or seg.

Det vart og satt inn nye dører mellom våpenhuset og skipet. Dørene var for store til at dei kunne lagast med eitt heilt glas. Inndelinga med svarte stålrammer fungerer som ei gjennomgåande kontrastmarkering, og difor trong ein ikkje innføre enda eit nytt visuelt element.

Det eksisterande lydanlegget er oppgradert med nye og fleire høgtalarar. Høgtalarane er godt integrerte og snautt synlege. Dei har ei minimalistisk utforming og fargekodar tilpassa veggen. Lydanlegget har oppdatert teknologi som enten overfører lyden direkte til moderne høyreapparat, eller til ein halsboren mottakar. Ved hovudinngangen er det montert ei eining som automatisk koplar kompatible høyreapparat til systemet når ein passerer.

Tidleg medverknad og dialog har vore ein viktig suksessfaktor i prosjektet. Slik kunne ein til dømes lettare koma fram til kor hen det var riktig å velja løfteplattformer framfor ramper, slik at ein i størst mogleg grad skal sleppe å vera avhengig av hjelp frå andre. Dette har, saman med ei godt samansett prosjekteringsgruppe, gitt gode og moderne løysingar, slik at Stavanger domkyrkje nå er godt universelt utforma.

• Integrerte ramper er ofte dei beste løysningane for universell utforming, fordi dei alltid er klare til bruk, og gir god tilgjenge for alle.
• Løfteplattformar kan vera eit godt alternativ der det er for liten plass til å integrere ei rampe som da ville ha vorte for bratt. Dei kan integrerast på ein lite synleg måte i trapper. Ettersom kapasiteten til ein løfteplattform er avgrensa, er det ein fordel å ha alternative løysingar der det er mykje persontrafikk, eller ved tilfelle av driftsstans.
• Både ramper og løfteplattformar krev god tilpassing når det kjem til materialbruk og overflater, særleg i tilknyting til eit freda kulturminne som her.
• Tekniske installasjonar for lyd må vera oppdaterte for å følgje med den teknologiske utviklinga på høyreapparat.