Ruinar

Kva er ein ruin?

Med ein ruin meiner vi restane etter anlegg bygd av stein eller tegl lagt i kalkmørtel, og som er frå før reformasjonen (1537). Dei fleste ruinane finn vi i Oslo og på Austlandet, men det er også mange på Vestlandet og i Trøndelag.

Korleis oppstår ein ruin?

Det kan vere fleire årsaker til at ein ruin oppstår, og til at det som for eksempel ein gong var ei staseleg steinkyrkje etter ei tid har blitt ein overgrodd steinhaug.

Sidan det i denne samanhengen handlar om ruinar frå mellomalderen, kan reformasjonen i seg sjølv ha vore ein viktig utløysande faktor. Då tenkjer vi gjerne først og fremst på dramatiske hendingar som brann og plyndring.

Slike hendingar har nok funne stad, men som oftast var nok årsaka til at forfallet starta at bygningane gjekk ut av bruk eller blei brukt til andre ting.

Bygningsstein var også verdifullt som materiale. Stein vart derfor ofte henta ut frå anlegg som ikkje lenger var i bruk, både for vidare bruk lokalt og for eksport. Ser du godt etter på grunnmurar og låvebruer, kan det godt hende at du finn delar frå ei gammal kyrkje eller eit kloster der.

Ein europeisk byggetradisjon

Med kyrkja kom den europeiske byggetradisjonen med stein lagt i kalkmørtel også til Noreg. Tre var likevel det rådande byggematerialet gjennom heile mellomalderen. Berre eit mindretal bygningar vart oppført i stein, og dei fleste av dei var knytte til byane.

Det var kostbart å oppføre ein murbygning. Stein skulle brytast i steinbrota og fraktast til byggeplassane, kalk skulle brytast, brennast og leskast, handverkarar skulle i arbeid og lønnast, bygningsstein skulle utformast og utsmykkast. Det var berre institusjonar og enkeltpersonar med sterk økonomi som kunne gjennomføre slike byggetiltak.

Samanlikna med andre land i Europa, har vi derfor svært få byggverk frå mellomalderen.

Ruinar som historiske kjelder

Ruinane gir viktig informasjon om tidlegare samfunn og levemåtar, og har sidan 1700-talet vore eit populært motiv i kunsten. Ofte som eit symbol på tilbakegang, eller forfall, men også med ein fascinasjon over det som ein gong var. I dag er ruinar viktige kunnskapskjelder for forskarar, men dei er òg populære utfluktsmål for turistar og kulturinteresserte.

Riksantikvaren skal sikra at ruinane blir tatt vare på som viktig kjelde til ny historisk kunnskap, men også legga til rette for at dei kan opplevast der dei står på nye og spennande måtar.